Gelijke Kansen Jeugdvoetbal: De onvoorziene gevolgen van vroeg selecteren

Aan de hand van inzichten uit de wetenschap wordt beschreven waarom het selecteren van jeugdspelers in bepaalde teams soms onvoorziene gevolgen kan hebben. - Foto: KNVB Media

Ieder seizoen speelt binnen elke vereniging het thema teamindeling en selectiebeleid een rol. Met plezier (beter) leren voetballen is veelal voor iedere verenging het uitgangspunt, maar hoe ga je als vereniging hiermee om in relatie tot teamindelingen en eventueel selecteren? Teamindeling wordt in de regel gezien als een middel om spelers op het juiste niveau met elkaar te laten trainen en spelen. In deel één van een drieluik aan longreads over het project Gelijke Kansen Jeugdvoetbal wordt aan de hand van inzichten uit de wetenschap beschreven waarom het selecteren van jeugdspelers in bepaalde teams soms onvoorziene gevolgen kan hebben.

Op het eerste gezicht is er niet veel mis met het indelen van voetballers op zijn of haar eigen niveau. Elk individu heeft een niveau nodig waarop keuzes uitdagend zijn en waarin er balans is tussen lukken en mislukken. Daarnaast is de aanwezigheid van leeftijdsgenoten belangrijk en moet de indeling passen bij de ambities en motivatie van de voetballer

Tegelijkertijd zijn er steeds meer aanwijzingen dat er in deze zogenaamde ‘categoriebenadering’, of met andere woorden 'het in hokjes stoppen van speelsters en spelers', misschien meer gevaar schuilgaat dan dat het er in eerste instantie op lijkt. Die gevaren zitten enerzijds in het benoemen van teams als selectie en niet-selectie. Door deze scheiding van selectie- en niet-selectieteams komen de faciliteiten van een vereniging vaak alleen beschikbaar voor een beperkt aantal jeugdspelers. Dit uit zich bijvoorbeeld in vaker trainen onder leiding van een gediplomeerde trainer wanneer je behoort tot een selectieteam. NOS: Voetbal- en hockeywereld twijfelen over nut van selectie De KNVB en een aantal hockeyclubs experimenteren met de aanpak om ook niet-selectieteams de best mogelijke training te geven.

Anderzijds, het inzetten van selectiebeleid als manier om al vroeg een bepaalde, kleinere, groep jeugdspelers te herkennen en te ontwikkelen als voetbaltalent lijkt logisch. Daarbij is vaak de gedachte: hoe eerder je begint met het opleiden van talentvolle spelers, des te groter de kans dat zij ontwikkelen tot goede speler die later van waarde zijn voor het eerste elftal. Deze keuze kan echter gevolgen hebben: er ontstaat een grote groep jeugdspelers die de top van hun potentie niet kan bereiken. Daardoor kan er potentieel talent verloren gaan. En dat terwijl het beoordelen van het niveau van jonge jeugdspelers en een voorspelling doen over het latere eindniveau ontzettend moeilijk, zo niet onmogelijk is.

Drie longreads

Het beoordelen van het niveau van jonge jeugdspelers en een voorspelling doen over het latere eindniveau is ontzettend moeilijk, zo niet onmogelijk

Deze aanwijzingen bieden kansen voor de toekomst om mogelijk anders met teamindeling en selectiebeleid om te gaan dan nu te doen gebruikelijk is. En het werpt de vraag op: wat zou er gebeuren als je kinderen niet meer op jonge leeftijd inschat als ‘talentvol’ en ‘niet-talentvol’? Wat als je ze zo lang mogelijk allemaal dezelfde kansen in hun ontwikkeling geeft? Die vragen stelt de KNVB zich ook en daarom zijn we begin van dit seizoen gestart met het project Gelijke Kansen Jeugdvoetbal. In het eerste gedeelte van een drieluik aan longreadartikelen over het project wordt aan de hand van inzichten uit de wetenschap beschreven waarom het selecteren van jeugdspelers in bepaalde teams soms onvoorziene gevolgen kan hebben.

Project: meer gelijke kansen voor alle jeugdvoetballers Met het project Gelijke Kansen Jeugdvoetbal wordt onderzoek gedaan naar alternatieve opleidingsmodellen, zodat alle jeugdvoetballers over een langere periode meer gelijke kansen krijgen om zich optimaal te ontwikkelen en plezier te beleven aan het voetballen.

Selectiebeleid of selectieprobleem?

Binnen veel sporten, en zo ook binnen het voetbal, speelt selectie of selecteren een rol. Of het nu gaat om het selecteren van de spelers die in de basisopstelling beginnen of het selecteren van een bepaald aantal spelers voor een team: het komt altijd neer op een keuze tussen spelers. Met die keuze is niks mis; het oorspronkelijke doel van selecteren is namelijk dat kinderen worden ingedeeld op een niveau dat passend is bij hun ontwikkelingsfase en drijfveren. Elk individu heeft een niveau nodig waarop voetballen uitdagend is en waarin er balans is tussen lukken en mislukken. Daarbij hebben ze andere kinderen nodig, je leert jezelf immers kennen in relatie tot de ander.

Een mogelijk gevaar schuilt in de manier waarop het selectiebeleid en selecteren tegenwoordig veelal wordt gebruikt: als kunstmatig systeem om zo vroeg mogelijk een bepaalde groep jeugdspelers in te schatten als talentvol en deze te ontwikkelen tot een zo goed mogelijke voetballer op volwassen leeftijd. Selectiebeleid heeft daarmee de structuur van een piramide aangenomen waarbij er aan de top maar plek is voor weinigen. In de praktijk uit zich dit dus in een proces waarbij verenigingen aan de slag gaan met interne en externe scouting om de, op dat moment, meest talentvolle spelertjes eruit te pikken en bij elkaar te zetten in een selectieteam. Deze methode van herkennen en ontwikkelen van jeugdspelers is gebaseerd op een aantal aannames, waarbij de belangrijkste aanname voor dit proces van vroeg selecteren is dat de huidige voetbalkwaliteiten van jonge spelers vaststaan en voor een belangrijke mate via een rechte opwaartse lijn voorspellen wat het eindniveau van de speler zal worden. Compromising Talent: Issues in Identifying and Selecting Talent in Sport Joe Baker, onderzoeker aan de York University, legt in dit artikel uit wat de aannames voor vroeg selecteren zijn. En dat deze aannames niet altijd blijken te kloppen. The Standard Model of Talent Development and Its Discontents In het onderzoek van Bailey en Collins wordt uitgelegd dat het logisch lijkt om aan de hand van het huidige niveau van een speler een voorspelling te doen voor het potentiële eindniveau. Deze aanname ligt vaak ten grondslag aan de meeste selectiemodellen.

Voorbarige aannames

Verschillende onderzoeken hebben reeds aangetoond dat deze aannames niet kloppen. Dit komt door een aantal oorzaken. 

• Voetbal is een sport waarin de prestatie aan veel factoren onderhevig is. Door de constant veranderende omgeving van het spel, door bijvoorbeeld medespelers en tegenstander, kunnen voetbalprestaties op verschillende manieren tot stand komen.
• De wedstrijdvormen en spelregels veranderen naarmate spelers ouder worden. Dit verandert het spel en daarmee ook de prestatie. Door de ontwikkeling van kinderen zullen de kwaliteiten van spelers die op jonge leeftijd van toepassing zijn (bijvoorbeeld een voorsprong in de groei) op latere leeftijd niet meer van belang zijn. Dit maakt het dus lastig om met enige zekerheid het niveau van jonge spelers in te schatten. Je weet immers niet hoe de ontwikkeling zal gaan verlopen.
• De omgeving van jeugdspelers, bijvoorbeeld in het geval van ondersteuning van ouders, kan voor verschillen zorgen die op latere leeftijd niet meer van toepassing zijn. Dergelijke factoren dragen bij aan de individuele verschillen tussen spelers en hun grillige ontwikkeling naarmate ze ouder worden. Dit maakt het het indelen op basis van huidig niveau met als doel de meest talentvolle spelers te selecteren tot een uiterst complexe en onbetrouwbare bezigheid.

Voor meer inzichten in de moeilijkheid van het voorspellen van toekomstige prestaties zijn de overzichtsartikelen van Güllich & Cobley uit 2017 en van Vaeyens en collega’s uit 2008 mogelijk interessant.

On the efficacy of talent identification and talent development programmes Güllich & Cobley (2017) onderzochten welke verbanden er zijn tussen het op vroege leeftijd selecteren van sporters en de prestaties op latere leeftijd. Zo zijn er aanwijzingen dat vroege selectie leidt tot een vroegere uitstroom. Talent identification and development programmes in sport In het artikel van de Belgische onderzoeker Roel Vaeyens uit 2008 worden al zorgen geuit over de gevaren van selectiesystemen waarbij groepen jeugdspelers ook kunnen worden uitgesloten.

De gevolgen van een niet-efficiënt systeem

Door de ontwikkeling van kinderen zullen de kwaliteiten van spelers die op jonge leeftijd van toepassing zijn, later niet meer van belang zijn

Met die inzichten is de validiteit van zo’n systeem waarbij selectie wordt gebruik als middel om de ‘beste-spelers-van-nu’ te bedienen een onderwerp van discussie. Een alternatief is daarom nodig. Daarover in het laatste gedeelte van deze longread meer. Eerst is het nog van belang te belichten welke consequenties een dergelijk systeem kan hebben voor het niveau van het jeugdvoetbal op verschillende niveaus.

Zoals al in de inleiding benoemd zijn de faciliteiten van clubs niet onuitputtelijk en worden er keuzes gemaakt over de inzet van deze middelen. Deze keuze valt dan vaak op het zogenaamde selectieteam waardoor er bijvoorbeeld een verschil in goed begeleide trainingsuren kan ontstaan tussen spelers uit verschillende teams. Gevolg? Een selffulfilling prophecy. De stappen die de geselecteerde spelers maken in hun ontwikkeling zijn haast niet meer te compenseren voor jeugdspelers uit een ‘lager’ team en hierdoor wordt de kans om nog een overstap te maken naar een selectieteam alleen maar kleiner.

Juist omdat het inschatten van potentie van jonge spelers zo lastig is, ontstaat die selffulfilling prophecy op basis van een toevalligheid. Het beste voorbeeld hiervan is waarschijnlijk het geboortemaandeffect: een complex fenomeen waarbij de hoogste jeugdteams voor een groot deel bestaan uit spelertjes die relatief de oudste zijn. De kansen die je dus krijgt als speler om je te ontwikkelen zijn dus afhankelijk van een eenvoudig feit: de dag waarop je geboren bent. De consequentie van zulk selectiebeleid is dat het leidt tot onterechte (en oneerlijke) uitsluiting van jeugdspelers. Daarbij zijn de gevolgen voor beide groepen spelers (e.g. zowel de spelers in het selectieteam als de spelers in het niet-selectie) zelden positief. 

Onderzoeken

Doordat een groep voetballers vroeg bij elkaar wordt gezet en mogelijk vaker moet trainen, is de kans groter dat er blessures ontstaan door de intensievere training. Maar het blijkt, zo laat Duits onderzoek zien, dat vroeg selecteren als voorwaarde voor hoger eindniveau niet van toepassing is. Het onderzoek liet zien dat spelers in de Bundesliga vaker voortkwamen uit een herhaalde procedure van selectie, deselectie en herselectie, in plaats van al op jonge leeftijd geselecteerd te worden voor een Duitse jeugdopleiding.

Gladwell op MIT Sloan: Toelichting 10.000-uur-regel Ten grondslag aan het idee van veel trainingsuren maken ligt de zogenaamde 10.000-uur-regel. Deze regel, die inmiddels onbewezen is verklaard, stelt dat er een minimum van 10.000 trainingsuren nodig zijn om dit top te halen. Dit idee vond waarschijnlijk z’n oorsprong in het boek ‘Outliers’ van auteurs Malcolm Gladwell.

Deze behandeling kan zodoende zorgen voor een ongewenst gevoel van prestatiedruk. Het blijkt daarnaast ook vaak onnodig. Zoals eerder al benoemd, wordt het vroeg selecteren vaak als manier gezien om spelers te ontwikkelen tot een zo hoog mogelijk niveau op latere leeftijd. Zo zijn er tal van onderzoeken die wijzen op de gevaren van (te) vroeg specialiseren en veel trainen op jonge leeftijd.

Understanding dropout and prolonged engagement in adolescent competitive sport In deze studie is onderzocht wat de invloed is van mensen uit de directe omgeving van de sporter ten opzichte van de trainingsfrequentie. Evidence-based policies for youth sport programs Dit onderzoek laat het verband zien tussen het deelnemen aan kwalitatief hoogstaande sportprogramma's voor jeugd ten opzichte van de motivatie die kinderen ervaren om hieraan deel te nemen. Selection, de-selection and progression in German football talent promotion Duitse onderzoekers concludeerden dat spelers in de Bundesliga vaker voortkwamen uit een herhaalde procedure van selectie, deselectie en herselectie.

Daarnaast is er een risico dat de mate van plezier en motivatie in het voetbal aangetast wordt wanneer spelers die buiten het selectieteam zijn gevallen het stempel krijgen dat zij “gewoon niet goed genoeg zijn”. Dit kan uiteindelijk leiden tot het stoppen met voetballen door een verlies aan motivatie. Nick Veenbrink, Consultant Sport bij NMC Bright, deed onderzoek naar hoe de nummering van teams het zelfbeeld van spelers beïnvloedt. Zijn resultaten wijzen erop dat nummering en terminologie als ‘selectie’ en ‘niet-selectie’ en het verwachtingspatroon wat rondom niet-selectiespelers heerst een negatief effect heeft op het zelfbeeld van diezelfde jeugdspelers. Hij wijst daarnaast op het gevaar dat het labelen van motieven van niet-selectiespelers als ‘vooral voor de gezelligheid voetballen’ in combinatie met het mogelijke negatiever zelfbeeld.  

Zo veel mogelijk, zo lang mogelijk en zo goed mogelijk

Er zijn dus veel aanwijzingen die aantonen dat selecteren op jonge leeftijd onvoorziene gevolgen kan hebben op verschillende vlakken. Door de keuze te maken om helemaal niet meer te selecteren ben je af van een oneerlijk en inefficiënt systeem, maar dit lost het probleem gedeeltelijk op. Het creëert namelijk een ander probleem waarbij kinderen worden gedwongen niet op hun eigen niveau te spelen. Daarom is de KNVB dit seizoen gestart met een project waarbij wordt gekeken of en hoe we af kunnen van een oneerlijk en gescheiden systeem van selectie- en niet-selectieteams, maar waarbij de ruimte blijft om voetballers met de juiste drijfveren op te leiden en iedereen met plezier op zijn of haar niveau te laten voetballen. Pas dan zijn we met z’n allen in staat om iedere jeugdspeler volledig zijn of haar potentie te laten benutten.

De KNVB is dit seizoen gestart met een project waarbij wordt gekeken of en hoe we af kunnen van een oneerlijk en gescheiden systeem van selectie- en niet-selectieteams

Uitgangspunt daarbij is dat we uitgaan van gelijke kansen. Wat duidelijk is geworden, is dat de onbetrouwbaarheid en complexiteit omtrent het herkennen van talent en daarmee het inschatten van eindniveau, zeker op jonge leeftijd, vraagt om het gelijk faciliteren van een grote(re) groep spelers. In trainers, in trainingsmogelijkheden, enzovoort. Noem maar op. Wat daar de beste manier voor is om als vereniging dit te organiseren, is een ontdekkingstocht welke we met een aantal verenigingen in het land dit seizoen reeds zijn aangegaan. Antwoorden op vragen zijn er nog niet. Nieuwe inzichten over de praktische invulling van een model dat voldoet aan het uitgangspunt van gelijke kansen wél. Deze inzichten worden gedeeld in het volgende artikel. In het laatste gedeelte van het drieluik komen de verenigingen zelf aan het woord en zal er vanuit de KNVB een richting worden geformuleerd die clubs handvatten bieden.

Binnenkort verschijnt deel twee van een drieluik aan longreads over het project Gelijke Kansen Jeugdvoetbal. Hierin worden de praktijkervaringen uit het lopende onderzoek gedeeld. 

KNVB Contact

Voor aanvullende vragen aan de KNVB.

• 088-0275050
• contact@knvb.nl